Diderot’un Rusya Yolculuğu

Adnan Cemgil

Rusya'yı, sert bir kölelik sistemiyle, Asyalı yöntemlerle despotça yöneten Katerina Il. Avrupa' da kendine sempati toplamak için özgür düşünceli aydınlara, özellikle Fransa' nın "Aydınlık filozoflarına" yakınlık göstermekten, onlarla dostluk kurmaktan geri kalmıyordu.

D'A lembert' e oğlunun öğretmenliğini önermiş, Voltaire' e "Katerina Il' nin yüzyılı" nı yazdırtmaya çalışmış, bunlara o zamanın modası gereğince maaşlar bağlamıştı.

Bu arada Diderot'ya da yakın bir ilgi göstermişti.

Yaşlanan filozofun kızına drahoma verebilmek için kitaplığını satmak istediğini Paris'teki elçisi Galitzin' le, Diderot' nun en yakın dostlarından Grimm' den öğrenmiş, 1765'te kitaplığı 15.000 franka satın almış, fakat büyük bir cömertlik göstererek, ölümüne kadar bu kitaplıktan faydalanmasına izin vermiş, üstelik de Diderot' yu bu kitaplığa ayda 1000 frank maaşla yönetici olarak atamıştı.

1773  yılının 28 Eylülünde Diderot, Saint-Petersburg' a geldi. Katerina onu büyük bir sevecenlikle ya da böyle görünerek karşıladı. Oysa .filozof çariçenin kendisini ancak bir iki kez kabul edeceğini sanıyordu.

Diderot, Katerina'dan edindiği ilk izlenimini şöyle anlatır:

"Onda Kleopatra'nın çekiciliğiyle, Brutus'un ruhu birleşmiş."

Diderot, Katerina'nın karşısında, Paris salonlarında ya da dostu d' Holbach' ın meclisindeki kadar açık sözlülükle konuşmuş, düşüncelerini olduğu gibi söylemekten çekinmemişti.

Katerina da büyük bir ustalıkla Diderot'ya candan ilgiliymiş gibi görünmüştü. Fakat bu ilgi ve yakınlık bir maskeden başka bir şey değildi.

Gerçekte, ileri düşünüşlü filozof' un görüşlerine karşı büyük bir tedirginlik duyuyordu. Nitekim bunu 1787' le Comte de Segur' e şöyle anlatmıştı:

"Onunla sık sık ve uzun boylu konuşurduk. Ama bunu faydalanmaktan çok bende uyandırdığı merakı gidermek için yapardım. Eğer Diderot' nun söylediklerine kulak verecek olsam, imparatorluğumda her şey altüst olurdu ve yasaları, yönetimi, siyaseti kaldırıp bunların yerine birtakım çok garip kuramlar koymam gerekirdi."

Diderot, 1774 Nisanında Rusya' dan ayrılarak Paris' e döndü.